Hristiyan kilisesinin kurucusu kimdir sorusunu her Hristiyan “İsa Mesih” cevabını Matta 16:18-19 “Ben de sana derim ki: Sen Petrussun, ve ben kilisemi bu kayanın üzerine kuracağım; ve ölüler diyarının kapıları onu yenmiyecektir. Göklerin melekûtu anahtarlarını sana vereceğim; yeryüzünde bağlıyacağın her şey göklerde bağlanmış olur, ve yeryüzünde çözeceğin her şey göklerde çözülmüş olur.” Ve Matta 18:18 “Doğrusu size derim: Yeryüzünde her ne bağlarsanız, gökte bağlanmış olur; ve yeryüzünde her ne çözerseniz, gökte çözülmüş olur.” Ayetlerini kullanarak cevaplar. Bu yazıda şu anda bulunan Hristiyan Kiliselerinin ilk yapıtaşlarının kimin kurduğunu ve nerede kurduğu üzerine birkaç faydalı bilgi sunmak için yazılmıştır.
Öncellikle Kudüs’de bulunan kilisenin ilk Piskopos’u İsa Rab’in üvey kardeşi Yakub’tur. Bu özellikle Elçilerin İşleri kitabının 15. Bölümünde oluşan “Kudüs konsilinde” bellidir, her ne kadar Petrus havarilerde “eşitler arasında birinci” olsa da konsilinde Kudüs’de toplanma nedeninden liderliği Havari Yakup’un yapması onun Kudüs kilisesinin İsa Rab tarafından ilk episkopos olarak atanmasına dair net bir göstergedir. Bugün Patrik 3. Teofilos, Havari Yakub’un kurduğu kilisesinin önderi ve başepiskoposudur.
Bununla birlikte Hristiyan tarihinin en önemli kiliseleri, bu “eşitler arasında birinci” prensibini yitirmeden, “havarisel kiliseler” olmuştur. Havarisel kiliseler havarilerin İsa Mesih’in onlara verdiği “anahtarları” yani İsa Mesih’in insanları kurtuluş görevinin devamını sürdürmek amacıyla kutsama gücüyle oluşturduğu kiliselerdir ve hem dini hem de tarihi anlamda Hristiyanlar için büyük önem taşıyan kilise topluluklarıdır. Her ne kadar havariler bu aşağıda sayılan kiliselerde daha çok kilise kurmuş olsa da (örneğin Grek kiliselerinin kurucusu Aziz Pavlus olarak bilinir) bu kiliseler Hristiyan tarihinde özel yer kaplayan kiliselerdir:
- Roma Kilisesi (Aziz Petrus ve Pavlus) – Papa Fransua.
- İstanbul Kilisesi, bir diğer adıyla Ekümenik Patrikhane (Aziz Andreas) – Ekümenik Patrik 1. Bartholomeos.
- İskenderiye Kilisesi (Aziz Markos) – Papa 2. Theodoros.1
- Antakya Kilisesi (Aziz Petrus) – Patrik 10. Yuhanna.
- Kudüs Kilisesi (Aziz Yakub) Patrik 3. Theofilos.
NOT: Burada Katolikler, Ortodokslar ve Oryantal Ortodokslar (Örn: Etiyopya, Ermeni, Kıpti, Süryani vs.) bahsedilen İskenderiye ve Antakya kiliselerinde farklı başepiskoposları tanırlar. Örneğin (Doğu) Katolik kilisesine göre Antakya’da 3 farklı cemaat ve piskoposlar bulunur (Süryani Katolikler, Maruniler, Melkaniler). Bu konu üzerine inanılmaz derecede tarihi detay bulunduğu için şimdilik Ortodoks ve Katolik dünyasında bilinen patrikleri sıraladım.
Ayrıca Aziz Pavlus’un mektup yazdığı Grek kiliseleri (Korint, Filipi, Selanik) günümüzde halen faaliyetlerini sürdürmektedirler. Korint kilisesi Atina başepiskoposluğu altındayken Filipi ve Selanik Ekümenik Patrikhane’nin altındadırlar. Havarilerin kilise faaliyetleri 2000 seneden uzun bir süredir bugünümzde devam ediyor olması kilisenin ne kadar kadim olduğunun bir göstergesidir, bununla birlikte kiliseden bahsederken kiliseleri sadece maddi binalar olarak görmememiz lazım, bu bahsedilen kiliseler aynı zamanda ruhani yetkiyle Adem’in zamanından bugüne kadar değişmeyen imanın bugünümze taşınmasında büyük rol oynamıştır. 4. Yüzyılda doğmuş olan İskenderiye Papası Aziz Athanasios’un “Ortodoksluk İsa’nın öğrettiği, havarilerin vaaz ettiği, ve ataların koruduğu inançtır”2 sözünü aklımızda bulundurarak bu kiliselerinin verilen görevi anlamamız, bu kiliselerin kimlerin kurduğunu ve neden kurulduğu sorusunun cevabını daha da netleştirir.